ભારતયાત્રા 2 – ચિરાગ પટેલ એપ્રિલ 16, 2017
હું, ધર્મ અને દેવિન્દ્રભાઈ ફેબ્રુઆરી 23 ગુરુવારે સાંજે વડોદરાના નવા વિમાનમથક પરથી મુંબઈ થઈને કોઈમ્બતુર પહોંચવા નીકળ્યા. ધર્મ બપોરે અમદાવાદથી આવી ગયો હતો. મમ્મીએ બનાવેલું ભોજન જમી, દિગંતની ગાડીમાં અમે મથક પહોંચ્યા. દેવિન્દ્રભાઈને અમે લાડથી દેવાભાઈ નામે બોલાવીએ છીએ. દેવાભાઈ વહેલા આવી ગયા હતા. નવું વિમાનમથક મજાનું બનાવ્યું છે. ગુરુવાર જેવા કામકાજના ચાલુ દિવસે પણ પ્રવાસીઓની વધારે સંખ્યા જોઈ આશ્ચર્ય થયું.
એ દિવસે પહેલીવાર હું દિવસના પ્રકાશમાં વડોદરાથી મુંબઈ વિમાનમાં ગયો એટલે ગુજરાતની ભૂગોળ સારી રીતે જોઈ શક્યો. મુંબઈ ટર્મિનલ 1 વિમાનમથક પર પહોંચ્યા. બીજા વિમાનને વાર હતી એટલે મજાના ઢોસા ખાધા. જીવનમાં પહેલીવાર હું મુંબઈથી દક્ષિણ જઈ રહ્યો હતો, એનો રોમાન્ચ મનમાં હતો.
રાત્રે લગભગ દશ વાગ્યે અમે કોઈમ્બતુર વિમાનમથકે પહોંચ્યા. ચોતરફ સાદગી આંખોમાં સમાતી હતી. ધ રેસીડેન્સી હોટેલમાં મેં ઈમેલ દ્વારા નોંધણી કરાવી દીધી હતી, એટલે મથકની બહાર ટેક્સી કરી લીધી અને હોટેલ પર પહોંચ્યા. ત્યાં સજાવટ અને વ્યવસ્થા સરસ હતી. અમારા રૂમમાં સગવડ અમેરિકાની કક્ષાએ આવી એટલી સારી હતી. ન્હાઈ, થોડી વાતો કરી અમે નિદ્રાદેવીને શરણ થયા.
24મી ફેબ્રુઆરી શુક્રવારે, અમે સવારે વહેલા ઉઠી, પરવારીને નીચે નાસ્તો કરવા કરવા પહોંચી ગયા. નાસ્તામાં દક્ષિણ ભારતીય વાનગીઓ ગરમાગરમ પીરસાતી હતી. સાથે આંતરખંડીય (continental) વાનગીઓ પણ હતી. અમે વ્યવસ્થિત નાસ્તો કરી, હોટેલનું બિલ ચૂકવી નીકળી પડયા. ગઈકાલે એરપોર્ટથી અમે જે ટેક્સીમાં હોટેલ આવ્યા હતા એની સાથે જ આજે ઈશા કેન્દ્રમાં જવાની વ્યવસ્થા કરી દીધી હતી. એ ટેક્સીવાળો આવી ગયો હતો.
સવારે કોઈમ્બતુર શહેર મને વડોદરા જેવું લાગ્યું – મધ્યમ, શાંત, સુઘડ. વડોદરા, અમદાવાદ અને કોઈમ્બતુરની મનોમન સરખામણી મેં કરવા માંડી. કોઈમ્બતુર અને અમદાવાદમાં હોટેલ, દુકાનોના પાટિયા મોટે ભાગે દ્વિભાષી છે – ઈંગ્લીશ અને ગુજરાતી/તમિલ. જયારે વડોદરામાં માત્ર ઈંગ્લીશ પાટિયાનું પ્રમાણ વધારે છે. વાહનોની ધમાલ સહુથી વધારે અમદાવાદમાં છે. વડોદરાનું સ્થાન પછી આવે, જયારે કોઈમ્બતુર વાહનો બાબતે ઘણું શાંત લાગ્યું. કોઈમ્બતુરના રસ્તાઓ સપાટ અને વ્યવસ્થિત લાગ્યા. અહીં કદાચ વર્ષોથી રસ્તાઓ સારા છે. જયારે ગુજરાતમાં નરેન્દ્રભાઈના શાસનકાળમાં સારા રસ્તાઓ દેખાયા છે. મેં ટેક્સીચાલક સુભાષને કોઈમ્બતુર શેના વિષે જાણીતું છે એવું પૂછ્યું. તેણે જણાવ્યું, ઈશા કેન્દ્ર. છેક વેલિયનગિરિ ઈશા કેન્દ્રના આશ્રમ સુધી ઠેર-ઠેર આજના મહાશિવરાત્રીના ઉત્સવ વિશેના પાટિયા લાગેલા હતા. વળી, અમ્મા જયલલિતા વિશેના તમિલ લખેલા પાટિયા પણ બહુ જોયા.
વચ્ચે આવતા નાના ગામડાઓના નામ તો હવે યાદ રહ્યા નથી. ગૂગલ પર ખબર પડી જશે. લગભગ દોઢ કલાકે અમે આશ્રમ પહોંચ્યા. સાંજે વડાપ્રધાનશ્રી નરેન્દ્ર મોદી આવવાના હતા એટલે સુરક્ષા વ્યવસ્થા વધારે કડક હતી. અમને ઉતારીને સુભાષ બીજે દિવસે વહેલી સવારે પાંચ વાગ્યે આવી જવાનો વાયદો કરી નીકળી ગયો. મેં એનો ફોન નંબર લઈ લીધો.
અમે પ્રવેશદ્વારે પહોંચ્યા ત્યારે તો ત્યાં માનવ મહેરામણ હિલોળા લઈ રહ્યો હતો! અમને બીજા એક મોંકાણના સમાચાર ત્યાં જઈને મળ્યાં કે અમારો સમાન (બેગ/થેલો) સુરક્ષા વ્યવસ્થા કડક હોવાને લીધે અંદર લઈ જઈ શકાય એમ નહોતો. થોડી પૂછપરછમાં ખબર પડી કે જો અમે આશ્રમના સ્થળે પહોંચીશું તો ત્યાં અતિથિઓ માટે સામાન રાખવાની વ્યવસ્થા હતી. આમ-તેમ પૂછીને અમે બહાર નીકળ્યા પણ કોઈને આશ્રમ પહોંચવાનો રસ્તો ખબર નહતો. મહાશિવરાત્રીનો ઉત્સવ મોટો હોવાથી અને લગભગ છ લાખ લોકો આવવાની ધારણાથી, પૂરો કાર્યક્રમ વાહનોના પાર્કિંગના સ્થળે કામચલાઉ વ્યવસ્થા ઉભી કરી, થવાનો હતો. આશ્રમ જવા લગભગ 3-4 કિલોમીટર ચાલીને જવું પડે એમ હતું. પ્રવેશની આજુબાજુના સ્થળે ઘરોમાં અમે સામાન રાખવા વિષે પૂછી જોયું. પોલીસની સુચનાને લીધે કોઈ અજાણ્યા લોકોના સામાન રાખી શકે એમ નહોતા. એક સ્થળે એક ટેક્સીવાળા ભાઈએ એમની ટેક્સીમાં સામાન રાખવા સ્વીકાર્યું પણ અમે ખચકાયા અને એ વ્યવસ્થા સ્વીકારી નહિ. ત્યાં એક રિકશાવાળા હિન્દી બોલી/સમજી શકતા ભાઈ મળ્યા. એ ગુજરાતના રાજુલામાં દશ વર્ષ રહ્યા હોવાથી હિન્દી બોલી શકતા હતા. એ અમને બીજા ભાઈને રસ્તો પૂછી રિક્ષામાં બેસાડી આશ્રમ બાજુ લઈ ગયા. રસ્તાની બંને બાજુ નાળિયેરીના વૃક્ષો અને સરસ લીલોતરી હતા. દશેક કિલોમીટરની દડમજલ પછી પણ અમને આશ્રમ મળ્યો નહિ એટલે થાકીને પાછા ઉત્સવના પ્રવેશદ્વારે આવ્યા.
સમગ્ર ઘટનાક્રમના ફોટા તમે અહીં જોઈ શકશો: https://1drv.ms/f/s!Ai1KZ3s17Z27iGqwzoHqRtJv4y8f
લોકો તો વધુને વધુ સંખ્યામાં આવ્યે જ જતા હતા. અમે છેવટે એવું નક્કી કર્યું કે વારાફરતી બે-ત્રણ કલાક એક જણ સામાન સાચવતું બહાર બેસે અને બીજા બે અંદર જાય. અંદર જવાની વાર હતી એટલે અમે એક વૃક્ષની છાંયામાં જમાવી દીધી. આજુબાજુ બેઠેલા લોકો ગુજરાતીઓ કરતા વધુ સરળ જણાયા. એક ચેન્નાઈનો શિક્ષક યુવાન પણ ત્યાં હતો. એની સાથે અનેક વાતો થઈ. એ આશ્રમમાં આખી રાત ધ્યાન કરવા આવ્યો હતો. પણ એને આશ્રમ જવાનો રસ્તો મળતો નહોતો. આટલી રઝળપાટમાં મેં એટલા વિસ્તારમાં ક્યાંય પાન-બીડીનો ગલ્લો ના જોયો કે કોઈ પાનની પિચકારી મારતો કે ધુમાડા કાઢતો ના જોયો!
અમે વાતો કરતા હતા ત્યાં બે સ્વયંસેવકો જેવા લગતા યુવાનો પસાર થયા. મેં એમને રોકીને પૂછપરછ કરવા માંડી. એક યુવાન દિલ્હીનો અને બીજો કોલકાતાથી હતો. બંને આશ્રમમાં દશેક દિવસથી હતા અને પાછલા દિવસે ધ્યાનેશ્વર લિંગની પ્રાણપ્રતિષ્ઠાથી પ્રભાવિત હતા. દિલ્હીનો યુવાન ધ્યાનેશ્વર લિંગને માધ્યમ રાખી ધ્યાન કરવા પર વધારે ભાર મુકતો હતો. તેના કહેવા મુજબ જેટલો સમય એનો ધ્યાનમાં જતો હતો એટલો એ વધુ ને વધુ ધ્યાનેશ્વર લિંગમાં સમાતો જતો હોય એમ અનુભવતો હતો અને દૈહિક ભાન ભૂલી જતો હતો. એ બંને પાછા જતા હતા. મેં કારણ પૂછ્યું તો જાણવા મળ્યું કે ધારવા કરતા મોટી સંખ્યામાં લોકો ઉમટી પડ્યા હતા એટલે બધા સ્વયંસેવકો ગુંચવાઈ ગયા હતા. વળી, બંને જણા આધ્યાત્મિક અનુભવનું ભાથું લઈને જતા હતા એટલે મહાશિવરાત્રીની “પાર્ટી”નું તેમને ખાસ મહત્વ નહોતું.
ત્યાં મારુ ધ્યાન ગયું કે પ્રવેશ આગળ લોકો પોતાના થેલા કે બેગ એમનેમ મૂકી અંદર જતા હતા! એ જોઈ અમે નક્કી કર્યું કે જે થશે એ જોયું જશે. આમ પણ એવો કોઈ કિંમતી સામાન તો સાથે હતો નહિ. એટલે “હર હર મહાદેવ” બોલી અમે પણ સામાન બહાર મૂકી દીધો! પ્રવેશ માટે મેં ઓનલાઇન નોંધણી કરાવી હતી પણ એ માત્ર નિઃશુલ્ક પ્રવેશ માટે હતી. અમને એમાં આગળ બેસવા મળે એવું હતું નહિ. એટલે મિત્ર ધર્મએ નર્મદા પ્રવેશના રૂપિયા ચૂકવ્યા. અમને હાથના કાંડે નર્મદા પ્રવેશ દર્શાવતી પીળા રંગની પટ્ટી એક સ્વયંસેવક બહેને બાંધી આપી. ત્યાં પ્રવેશનું વર્ગીકરણ ભારતમાં નદીઓના ભૌગોલિક સ્થાન મુજબ હતું. સહુથી આગળ કૈલાશ, પછી ગંગા/યમુના, પછી નર્મદા, કાવેરી, મહાનદી વગેરે.
અંદર ગયા પછી અમને ઉત્સવની ભવ્યતા નજરે ચઢી. માણસોનો દરિયો ઘૂઘવતો હતો. અમે નર્મદા તરફ જતા પહેલા ભોજનના સ્ટૉલ બાજુ ગયા. ત્યાં લાલ ચટાક વાનગીઓ જોઈ ખાવાની હિમ્મત ના થઈ એટલે નાળિયેર પાણી પીધું. એક બાજુ કામચલાઉ શૌચાલય બાંધેલા હતા. પાણીના મોટા બાટલાને અડધેથી કાપી, પીવીસી પાઈપ સાથે જોડી વ્યવસ્થિત બાંધણી કરી હતી. એનો લાભ લઇ અમે નર્મદા સ્થળે પહોંચ્યા. અમે પીળી પટ્ટી બતાવી અંદર ગયા. અમે સ્ટેજની ઘણી નજીક હતા અને સ્ટેજ પરની હિલચાલ જોઈ શકતા હતા. જો કે આખા સ્થળે અનેક મોટા પડદા હતા જેમાં ટીવી પર પ્રસારણ થાય એ બતાવવાની વ્યવસ્થા હતી. અમે વચ્ચેના કાળા તંબુની નજીકની ખુરશીઓ પર બેઠા.
ઘડિયાળમાં હજુ પાંચ જ વાગ્યા હતા એટલે તડકે નહાતા અમે બેઠા. મેં થોડું આગળ જઈ આદિયોગીની મૂર્તિ સાથે “સેલ્ફી” લીધો. એટલે એક અમેરિકન બહેન ઉભા થયા અને મને આદિયોગી સાથે સરસ ફોટા પાડી આપ્યા. પછી મને કહે, One AdiYogi with other AdiYogi!
ઈશા આશ્રમની શરૂઆતમાં આદિયોગીની 112 ફૂટની વિશાળ મૂર્તિ આઠ મહિનાના પરિશ્રમથી સ્વયંસેવકોએ બનાવી છે. સદ્દગુરુના કહેવા પ્રમાણે આપણા શરીરમાં 112 ચક્ર હોય છે અને આદિયોગી શિવશંભુએ મુક્તિના 112 માર્ગ બતાવ્યા હોવાથી એ મૂર્તિ 112 ફૂટની બનાવી છે. એ મૂર્તિ માત્ર ખભા સુધીના ચહેરાવાળા આદિયોગીની છે. ભાલ પર શ્વેત તિલક, માથે બીજનો ચંદ્ર, ગળામાં રુદ્રાક્ષની માળા, પૌરુષિય યુવાન ચહેરો, વાંકડિયા લાંબા વાળ, કાનમાં કુંડળ, જમણા ખભે નાગ અને અર્ધ બીડેલી ધ્યાનમગ્ન આંખો – આ છે આદિયોગી જેમણે યોગની સપ્તર્ષિઓને સહુપ્રથમ દીક્ષા આપી. આ મૂર્તિની પ્રાણપ્રતિષ્ઠાનો આજે મહોત્સવ હતો.
ધીરે-ધીરે મારી અંદર આદિયોગીની આભાનો પ્રકાશ ઘૂંટાતો જતો હતો. લગભગ સાત વાગ્યે સૂર્ય વેલિયનગિરિની નાની પહાડી પાછળ સંતાઈ જવા લાગ્યો એટલે થોડી રાહત લાગી. લોકોના આગમનનો અવિરત પ્રવાહ ચાલુ જ હતો. થોડી વારમાં દૂરથી એક હેલીકૉપટર આવતું દેખાયું એટલે લોકોએ હર્ષનાદ કરી હાથ હલાવ્યા. બધાને લાગ્યું એમાં વડાપ્રધાનશ્રી હશે. પરંતુ એક પછી એક એમ બીજા બે કૉપટર પણ આવ્યા. જો કે લોકોએ ત્રણેય કૉપટરને હર્ષનાદથી વધાવી લીધા. વડાપ્રધાનશ્રીએ આશ્રમની મુલાકાત લીધી, ધ્યાનલિંગની આરતી કરી, અને પછી સ્ટેજ પર આવ્યા. અમને આખો ઘટનાક્રમ મોટા પડદે જોવા મળ્યો. એનો વિડીયો અહીં જોઈ શકાશે: https://www.youtube.com/watch?v=aO83xQQLdpI
સદ્દગુરુ લિખિત આદિયોગી પુસ્તક અને આદિયોગીની પ્રાણપ્રતિષ્ઠિત મૂર્તિનું સ્વાગત વડાપ્રધાનશ્રીએ કર્યું. કૈલાશ ખેરે પ્રસૂન જોશી લિખિત આદિયોગીનું મજાનું ગીત પ્રસ્તુત કર્યું. અમે ઉપસ્થિત હતા એ સમયનો વિડીયો અહીં જોઈ શકાશે:https://www.youtube.com/watch?v=o1tgYKXKBoc અને એનું સ્ટુડિયો સંસ્કરણ અહીં: https://www.youtube.com/watch?v=sq8yDhlUfUE વડાપ્રધાનશ્રીએ પ્રસંગોચિત ભાષણ કર્યું.
લગભગ આઠ વાગ્યે વડાપ્રધાનશ્રીની વિદાય પછી મહાશિવરાત્રીનો ઉત્સવ શરુ થયો. મેં સેલફોન જોયો તો ખ્યાલ આવ્યો કે એમાં સિગ્નલ અવરોધવામાં આવ્યા હતાં. એની શરૂઆત “યોગેશ્વરાય નમઃ” સ્તોત્રથી થઈ. શરૂઆતના બે કલાકનો વિડીયો અહીં જોઈ શકાશે: https://www.youtube.com/watch?v=277W98hyWT4 આદિયોગીની મૂર્તિ પાછળથી પ્રકાશનો શેરડો ઉપર જાય એવી વ્યવસ્થા હતી એટલે રાતના અંધારામાં આદિયોગીની મૂર્તિ ભવ્ય લાગતી હતી.
હવે, લગભગ સવા દશ વાગ્યે સદ્દગુરુએ સ્ટેજ સાંભળી લીધું. મને હતું કે વડાપ્રધાનશ્રીની વિદાય પછી મોટાભાગના લોકો વિખેરાઈ જશે.પરંતુ, અબાલવૃધ્ધ સહુ લગભગ 6 લાખ લોકો હજુ ત્યાં જ હતા. ડ્રોન વડે રેકૉર્ડ કરેલો વિડીયો પણ થોડી વારે પડદા પર દેખાતો હતો એના પરથી માનવમહેરામણનો ખ્યાલ આવતો હતો. અડધી રાત નજીક હતી ત્યારે સદ્દગુરૂએ તેમના ગુરુનો એક પ્રસંગ સંભળાવ્યો, જે તમે અહીં જોઈ શકશો: https://www.youtube.com/watch?v=aOSm-9obQXY&t=4122s ફાસ્ટ ફોરવર્ડ કરીને વિડીયો 53:00 બતાવે ત્યાંથી વિડીયો જોશો. સ્થાનિક સમય લગભગ 11.17pm હશે. ટૂંકાણમાં કહું તો સદ્દગુરુ જગ્ગી વાસુદેવના ગુરુ શ્રી પલાની સ્વામી પલાની પાસે ધ્યાનમાં બેઠા હતા અને ગામવાસીઓએ એમને એમની અયોગ્ય વર્તણુંક વિષે પૂછ્યું તો પલાની સ્વામીનું મુખ અને આંખો બંધ હોવા છતાં દરેકને “શંભો” સંભળાયું! આ વાત પછી સદ્દગુરુએ અમને “શંભો” મંત્રનું ધ્યાન કરાવ્યું. મેં જે વીડિયોની લિંક આપી છે એમાં પુરી વિધિ છે અને તમે એ સાથે-સાથે કરી શકશો.
આ ધ્યાન દરમ્યાન સ્થાનિક સમય લગભગ 11.30pm અને વીડિયોમાં 1:05:00 બતાવે ત્યારે આજ્ઞા ચક્ર પર હથેળી મુકવાની હોય છે. એ સમયે સદ્દગુરુ ત્રણ-ચાર વાર શંભો બોલી અટકી જાય છે. પરંતુ, મને ત્યાં અલગ અનુભવ થયો હતો. સદ્દગુરુ અટકી ગયા પછી 5-8 સેકન્ડમાં મારા મગજમાં ઊંડાણમાંથી એમનો શંભો અવાજ મને સંભળાવો શરુ થયો એટલે મેં પણ એનું ઉચ્ચારણ શરુ કર્યું. થોડીવારમાં એ અવાજ અટકી ગયો અને પછી સદ્દગુરુનો માઈક પર શંભો અવાજ સંભળાવો શરુ થયો. એટલે મેં ફરી ઉચ્ચારણ શરુ કર્યું. ધ્યાન પૂરું થયું એટલે મેં દેવાભાઈ અને ધર્મને તેમના અનુભવો પૂછ્યા. દેવભાઈને ખુબ જ ઊંઘ આવતી હોવાથી તેમનાથી ધ્યાન નહોતું થયું. જયારે ધર્મને બરાબર મારા જેવો જ અનુભવ થયો હતો. લગભગ ત્રણ અઠવાડિયા પહેલા મેં આખા ઉત્સવના વિડીયો જોયા અને એમાં આ સમયે મને અને ધર્મને થયેલો અનુભવ યાદ આવ્યો એટલે એ ભાગ ખાસ જોયો! એ જોઈ હું વિચારમાં પડી ગયો! તમે પણ એ વિડીયો જોશો તો ખ્યાલ આવશે કે આજ્ઞા ચક્ર પર બધાની હથેળી હોય છે ત્યારે સદ્દગુરુ થોડીવાર શંભો બોલે છે પછી બધાને ધ્યાનમાંથી જગાડતા સુધી ફરી એ બોલતા જ નથી! તો અમને તેમનો અવાજ કેવી રીતે સંભળાતો હતો? એટલે મેં વિડિયોનો એ ભાગ ધ્યાનપૂર્વક જોયો તો જણાયું કે ઘણા બધા લોકો શંભોનું ઉચ્ચારણ કરે છે. કેટલાક લોકો આવેશમાં ધૂણે છે, કેટલાક ચીસો પાડે છે, કેટલાક ઊંડા ધ્યાનમાં છે. એટલે જે લોકો શંભોનું ઉચ્ચારણ કરે છે એ દરેકને મારા અને ધર્મ જેવો અનુભવ થયો હોવો જોઈએ! મેં ફરી આ ધ્યાન કરી જોવા વિચાર્યું. એટલે વિડીયો ફરી ગોઠવી ધ્યાન શરુ કર્યું. આ વેળા મને આજ્ઞા ચક્રમાં ભૂરાશ પડતું પ્રવાહી દેખાયું અને એમાં અનેક તારલાં ચમકતાં દેખાયા. હું એ પ્રવાહીમાં તરબોળ હતો! આવું પ્રવાહી મેં કદી જોયું નથી. આજ્ઞા ચક્રમાં મને હંમેશા કાળું કે ઘેરું વર્તુળ દેખાય છે પણ આવું પ્રવાહી નહિ.
સદ્દગુરુ બીજું ધ્યાન સ્થાનિક સમય 11.49pm અને વીડિયોમાં 1.24.00 સમયે કરાવે છે. લગભગ અડધો કલાકનું ધ્યાન તમે વિડીયો સાથે કરી શકો છો. આ ધ્યાન પછી મારી પાછળ બેઠેલો એક યુવાન ભાવાવેશમાં લગભગ બીજા અડધો કલાક સુધી ધ્રૂજતો હતો. એક યુવતી શિવ શંભોની બૂમો પાડતી બેઠકની વચ્ચેના ઉંચા કરેલા પ્લેટફોર્મ જેવા રસ્તે દોડીને સ્ટેજ સુધી પહોંચી ગઈ અને ફરી દોડતી, બૂમો પાડતી પાછી ફરી. આ વેળા એ shiva I feel you ની બૂમો પાડતી હતી. તમે વીડિયોમાં જોઈ શકશો કે ભાવાવેશમાં ઘણા લોકો જુદી જુદી ક્રિયાઓ કરતા હતા. હું માનુ છું કે આ જ ભાવસમાધિ છે. વ્યક્તિ દેહભાન ભૂલી પોતાના જીવને શિવમાં મેળવી દેવા પ્રયત્ન કરે છે. મને અને ધર્મને એની થોડી ઝલક મળી!
પછી સમગ્ર મહાશિવરાત્રી દરમિયાન વિવિધ નાચ-ગાન જુદા-જુદા મંડળો દ્વારા પ્રસ્તુત થયા. સદ્દગુરુ પોતે પણ મસ્તીમાં નાચવા લાગતા હતા. એ જયારે પ્લેટફોર્મ જેવા રસ્તે ચાલીને બધાની નજીક આવતા હતા ત્યારે લોકો એમને નજીકથી જોવા પડાપડી કરતા હતા. સમગ્ર વાતાવરણ ભાવાવેશમય અને પવિત્ર હતું. ભાગ્યે જ કોઈ ઊંઘતું હશે.
અમે વચ્ચે થોડો સમય કંઈક પીવા માટે લેવા ગયા. એક સ્થળે દરેક વ્યક્તિને પૂરું પડી શકે એ રીતે મહાપ્રસાદંની વ્યવસ્થા હતી. ગ્રામજનો, સામાન્ય માણસો, અબાલવૃધ્ધ, બધાં જ મોટા વાડકા ભરી એ પ્રસાદ ખાતા હતા. અમે કૉફી પીધી અને આઈસ્ક્રીમ લીધો. અમારી બેઠકે આવતા અડધો કલાક જેટલો સમય થઈ ગયો એટલી ભીડ હતી.
આ ઉત્સવના બીજા વિડીયો અહીં જોઈ શકાશે:
ભાગ 4 – https://www.youtube.com/watch?v=jg0DTg-SRZA
ભાગ 5 – https://www.youtube.com/watch?v=xo4YNrQ2cf4&t=4828s
ભાગ 6 – https://www.youtube.com/watch?v=hnVmXzhJFGI
વડાપ્રધાનશ્રી નરેન્દ્ર મોદી ઉપસ્થિત હતા ત્યારે ડમરુના નાદથી સુશોભિત ગાનનો મેં લીધેલો વિડીયો અહીં જોઈ શકશો: https://www.youtube.com/watch?v=TIg_7sm-upw
બીજો એક મેં લીધેલો વિડીયો: https://www.youtube.com/watch?v=MlH5ACU6tGQ
પ્રવેશનો વિડીયો: https://www.youtube.com/watch?v=5jS2LOXR3Fk
લગભગ સાડા ચાર વાગ્યે અમે ત્યાંથી નીકળ્યા. ઉત્સવ હજુ ચાલુ જ હતો. મોટાભાગના લોકો પણ ત્યાં જ બેઠાં હતા. અમારા જેવા અમુક લોકો નીકળતા હતાં. બહાર નીકળી અમે સામાન શોધ્યો અને અમારા આશ્ચર્ય વચ્ચે બધું જ જેમનું તેમ હતું! હવે અમે સુભાષની રાહ જોતા થોડા આગળ ચાલતા નીકળ્યાં. રસ્તા પર માણસો અને વાહનોની ભીડ હતી. દેવાભાઈ એક કામચલાઉ વેચાણ સ્થળેથી કાપેલી કાચી કેરી લઈ આવ્યા. એની ચીરીઓ વચ્ચે અથાણાંનો મસાલો હતો. ખાવાની મજા પડી.
સુભાષને શોધવો મુશ્કેલ હતો. અમે એકબીજાને ઘણાં ફૉન કર્યા પણ અમને તમિલ આવડે નહિ અને એનું ઈંગ્લીશ અધકચરું હતું. એક બસ ડેપો દેખાયો તો ત્યાં જઈ એક ભાઈને મેં ફોન આપ્યો અને સુભાષને તામિલમાં સમજાવવા કહ્યું. છેવટે માંડ પોણા છ વાગ્યે સુભાષની ટેક્સી અમારા સુધી પહોંચી. અમારે આઠ વાગ્યે વિમાનમથકેથી ઉપડવાનું હતું એટલે સાત વાગ્યે તો પહોંચવું જ પડે એમ હતું. રસ્તો દોઢ કલાકનો હતો પરંતુ સુભાષે કલાકમાં અમને કોઈમ્બતુર વિમાનમથકે પહોંચાડી દીધાં! રસ્તામાં અનેક જગ્યે સલામતીના કારણોસર ફરી-ફરીને જવું પડ્યું તો પણ સમયસર પહોંચી ગયા. મુંબઈ થઈ સાંજે અમે વડોદરા પહોંચી ગયા. લગભગ છત્રીસ કલાક સુધી અમે ઊંઘ્યા નહોતાં અને ભોજનપેટે નાળીયેરપાણી, કોફી અને આઈસ્ક્રીમ લીધાં હતાં.
આ મહાશિવરાત્રીની ના ભૂલી શકાય એવી અમીટ છાપ મારા પર પડી છે. સમગ્ર કાર્યક્રમમાં સંયમ, સાદગી અને પવિત્રતાનો અનોખો સંગમ અને આદિયોગીની વિશાળ છત્રછાયા હરહંમેશનું સંભારણું છે.
મારી ભારતયાત્રાનું આ બીજું ચરણ સમાપ્ત!